Panhard Sans-Soupapes Diesel

 

Bij een Panhard Dieselmotor denken we al snel aan het bekende na oorlogse 4HL type, dat tot in de zestiger jaren overal en dus ook in Nederland te vinden te vinden was in allerlei vrachtwagens en bussen. Deze 4 HL was een conventionele direct ingespoten dieselmotor (zie hiernaast) waarover, afgezien van zijn betrouwbaarheid, weinig te vertellen valt. Voor zover mij bekend waren de Panhard vrachtwagens vóór WO II voorzien van benzinemotoren, over dieselmotoren uit die tijd lees je nergens iets. Totdat ….. ik in een oude Koerier (nr.126, nov.1998) een artikel tegen kwam over de Panhard SS dieselmotor!
Tegelijkertijd hoorde ik een verhaal over een vrachtwagen met een dergelijke motor, die in Nederland tot leven gewekt zou moeten worden én kwam ik foto’s tegen van Peter Drijver, die de auto in Frankrijk ‘dans son jus’ gefotografeerd had en latere foto’s van hem die de motor bij Peter Breed in de garage, toonden. Het was tijd voor een artikel over de motor van de auto hieronder.

De auto waar het om gaat

 

 

Voordat we het over die motor gaan hebben, nog even het principe van de Panhard & Levassor Sans-Soupapes benzinemotor.
Deze kleppenloze motor werkt volgens het normale viertaktprincipe, maar de opbouw verschilt duidelijk van de conventionele kleppenmotor.
De zuiger loopt in deze motor in een cilinder(binnen)bus (geel in fig 1), die omgeven wordt door een buitenbus (blauw),die aan de buitenzijde weer steunt tegen de feitelijke cilinderwand. Beide bussen kunnen verticaal bewegen/schuiven. Zowel de cilinder, als de beide bussen zijn aan beide zijden van de motor van poorten (gaten) voorzien. In fig 1 zitten die drie inlaatpoorten aan de linkerzijde en die drie uitlaatpoorten aan de rechterzijde. Het zal duidelijk zijn dat een benzine/lucht mengsel de cilinder pas binnen kan komen als de poorten van zowel de cilinder als die van beide bussen in één lijn staan. Voor het verlaten van de uitlaatgassen aan de rechterzijde geldt hetzelfde.

Iedere cilinder van een SS motor heeft zijn eigen cilinderkop die, als een zuiger, met zuigerringen afgedicht in de binnenste bus steekt.

De inlaat van een (meercillinder) motor wordt gevormd door een horizontaal kanaal waarop enerzijds de carburateur is aangesloten en dat anderzijds op de cilinderpoorten uitkomt.
Ook het ‘uitlaatspruitstuk’ is op een dergelijke manier uitgevoerd, geen aparte pijpen maar een kanaal langs de poorten, waarop de uitlaat wordt aangesloten.

De binnen- en buitenbus schuiven, als de motor loopt tussen zuiger en cilinderwand verticaal op en neer en wel zodanig dat gedurende:

  • de aanzuigslag de drie inlaatpoorten in lijn en dus open staan en de uitlaatpoort gesloten is;
  • de compressieslag en werkslag beide poorten gesloten zijn;
  • de uitlaatslag de inlaatpoort gesloten en de uitlaatpoort geopend is.

In fig 2 is een complete, vier cilinder motor afgebeeld is te zien dat de motor voor de aansturing van de beide bussen is voorzien van een extra krukas waarop aparte kruktappen zijn aangebracht voor de binnen- en de buitenbus. De beide bussen zijn ieder met hun eigen drijfstang aan de hulpkrukas gekoppeld. Ook is te zien hoe deze hulpkrukas vergelijkbaar met een nokkenas wordt aangedreven door de hoofdkrukas.

Op deze manier werd een motor geconstrueerd die door het ontbreken van bewegende delen zoals kleppen en kleplichters, veel stiller is dan een kleppenmotor. Bovendien garandeerden de grotere toe- en afvoeropeningen in de cilinder een veel betere vulling en daarmee een beter rendement. Het nadeel, de moeizame smering van de langs elkaar schuivende bussen, die veel olie vroeg (1L:300km) moest dan maar voor lief genomen worden.

De Sans-Soupapes dieselmotor

Als we deze motor, die nu in Nederland is, goed bekijken dan kunnen we concluderen dat Panhard bij de ontwikkeling van zijn SS dieselmotor er van uit is gegaan dat een viertakt benzinemotor qua opbouw nauwelijks verschilt van een viertakt dieselmotor. Immers, verwijder de carburateur, vervang de bougie door een verstuiver, voeg een hogedruk inspuitpomp toe en je hebt in principe een dieselmotor. In principe, want de compressieverhouding van een benzinemotor is daarvoor veel te laag en dus moest ook de compressieverhouding worden vergroot. Hoe ze dat gedaan hebben, dat moet nog blijken bij een nadere bestudering van deze motor. Voorlopig moeten we het doen met twee fotoseries, één gemaakt in Frankrijk, waar de vrachtwagen staat waar de motor in zat en één gemaakt bij Peter Breed, die de motor voor onze ogen ontleed.

Twee typen

Panhard produceerde van deze motor twee basis typen, waarop
gezien de tabel hiernaast nog wat verder gevarieerd werd.

Type SK4F-HL SK6F-HL
Aantal cilinders 4 6
Boring in mm 100 105
Slag in mm 140 130
Slagvolume (cilinderinhoud) in liters 4,4 6,75
Aantal omw/min 1500 1500
Vermogen in pk 50 75
Koppel (draaimoment) in kgm 23,9 35,8
Brandstofpomp en verstuivers Bosch Bosch
Vermogen in pk per liter cilinderinhoud 11,4 11
Gemiddelde zuigersnelheid in m/sec 7 6,5
Gemiddelde zuigerdruk in kg/cm2 6,8 6,7
Maximaal toerental per minuut 1850 1850
Vermogen in pk bij maximaal toerental 65 95

Productie SS Diesel
De SS diesel werd uiteindelijk geen succes. De productie, van 1931 t/m 1939 bedraagt slechts 169 stuks.

SK4F HL 4 cyl diesel ss 4398 cc 5000 kg chassis

1931:2stuks

1932: 32 (1 export),

1933:22 stuks,

1934: 29 stuks,

1935: 3 stuks

  8000 kg chassis

1931: 3 stuks (2 export)

1932: 19 stuks (5 export)

SK4F HL3 4cyl diesel 4398 cc 4500 kg court chassis

1936: 17 stuks,

1937: 4 stuks,

1938: 2 stuks

1939: 3 stuks

SK6F HL 6 cyl diesel 6750 cc 8000 kg chassis 1932: 8 stuks
SK6F2 HL 6cyl diesel 8877 cc 6500 kg chassis

1933: 3 stuks,

1934: 2 stuks,

1935: 1stuks

ISK6F2 HL 6cyl diesel 8877 cc 10000 kg long chassis 1935: 1 stuks
ISK6F5 HL 6 cyl 8877 cc 6500 kg chassis 1936: 1 stuks
  8500 kg chassis

1937: 6 stuks,

1938: 6 stuks

  10000 kg long chassis

1936: 1 stuks

1937: 1 stuks

 

De vrachtwagen met de Sans-Soupapes Dieselmotor in Frankrijk

 

De Sans-Soupapes dieselmotor stap voor stap gedemonteerd

Ik ben benieuwd wanneer, maar misschien ook wel of deze motor ooit nog gaat draaien en als er nieuws is houd ik jullie op de hoogte.

Met dank aan Peter Drijver voor de foto’s en
Peter Breed voor het poseren en demonteren,

Ries Kruidenier

2 Reacties

  1. Boudewijn Geul

    Heel bijzonder zo,n SS motor uitgevoerd als direct ingespoten diesel wat wel bijzonder is voor die tijd. De meeste diesels in die tijd waren voorkamer diesels.
    Ben wel benieuwd hoe de smering bij deze hogedruk machine is voorzien , dat was volgens mij nou niet het sterkste punt van van sans soupapes motoren

    Antwoord
  2. Frans

    Wat een bijzondere motor! Ik had nog nooit van dit principe gehoord. Bij het bestuderen van de foto’s van het interieur van deze vrachtauto viel me trouwens op dat de licht/claxonschakelaar afkomstig is van de Citroën Traction Avant en de 2CV.

    Antwoord

Laat een reactie achter voor Boudewijn Geul Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Panhard Automobielclub Nederland